Trong hơn 20 năm qua, các nhà khoa học đã biết rằng những người bị tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu hoặc béo phì có khả năng mắc bệnh Alzheimer cao hơn.
Tất cả các tình trạng bệnh lý này đều có thể ảnh hưởng đến não, làm hư hỏng hệ thống mạch máu và dẫn đến đột quỵ. Nhưng mối liên hệ giữa bệnh mạch máu não và bệnh Alzheimer vẫn chưa được giải thích thỏa đáng, bất chấp nỗ lực của các nhà khoa học.
Giờ đây, một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Acta Neuropathologica, được dẫn đầu bởi các nhà nghiên cứu của Đại học Columbia (Mỹ) đã phát hiện ra một cơ chế khả thi. Nghiên cứu đã phát hiện một gen có tên FMNL2 có mối liên hệ với bệnh lý mạch máu não, qua đó ngăn cản sự thanh thải hiệu quả các protein độc hại ra khỏi não, cuối cùng dẫn đến bệnh Alzheimer.
Phát hiện này có thể mang đến một cuộc cách mạng để phòng tránh bệnh Alzheimer ở những bệnh nhân bị tăng huyết áp, tiểu đường, béo phì và bệnh tim mạch.
Bác sĩ Richard Mayeux, chủ nhiệm khoa thần kinh học của Trung tâm y tế Irving, thuộc đại học Columbia cho biết:
Khám phá này mang lại một liệu pháp tiềm năng. Chúng ta đã cố gắng tìm kiếm điều này trong hàng thập kỉ và giờ đây, chúng tôi nghĩ rằng đã đặt đươc một chân vào cánh cửa. Chúng tôi “cảm thấy” rằng còn nhiều gen có liên quan đến bệnh lý Alzheimer nữa, và hiện giờ chúng ta chỉ mới ở giai đoạn sơ khởi của nghiên cứu.
Mayeux và các đồng nghiệp của ông đã tìm thấy FMNL2 trong một cuộc săn tìm trên toàn bộ các gen đã được pháp hiện có liên quan đến bệnh lý mạch máu và Alzheimer. Nghiên cứu được thực hiện trên năm nhóm bệnh nhân đại diện cho các chủng tộc khác nhau.
Gen FMNL2 nội bật trong quá trình phân tích, nhưng người ta vẫn không thấy rõ vai trò của chúng trong cơ chế bệnh sinh. Cho đến khi tiến sĩ Caghan Kizil, phó giáo sư thỉnh giảng tại đại học Columbia khám phá ra cơ chế tác động đến hàng rào máu não của FMNL2 trên mô hình cá ngựa vằn thí nghiệm.
FMNL2 và hàng rào máu não
Phó giáo sư Kizil cho biết: “Gen FMNL2 nằm ở ranh giới giữa bệnh Alzheimer và các yếu tố nguy cơ của bệnh mạch máu não. Do vậy chúng tôi có ý tưởng rằng FMNL2 có thể hoạt động trong hàng rào máu não.”
Hàng rào máu não là một lớp các tế bào nội mô hoạt động như một rào cản giữa các mạch máu và nhu mô não, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ não khỏi các mầm bệnh và độc tố trong máu. Tế bào hình sao (astrocyte), một loại tế bào não chuyên biệt duy trì cấu trúc của hàng rào máu não bằng cách hình thành một lớp vỏ bảo vệ xung quanh mạch máu. Lớp vỏ này có tính linh hoạt, chúng sẽ chủ động “nới lỏng” để loại bỏ amyloid, một tập hợp các loại protein độc hại tích tụ trong não và dẫn đến bệnh Alzheimer.
Mô hình cá ngựa vằn (hay cá sọc ngựa) thí nghiệm đã xác nhận sự hiện diện của FMNL2 trong lớp vỏ bọc tế bào hình sao. Lớp vỏ bọc này sẽ “co rút” khỏi mạch máu sau khi các protein độc hại được tiêm vào não, có lẽ để giải phóng các chất độc ra khỏi nhu mô não. Khi Kizil và các đồng nghiệp chặn chức năng này của FMNL2, sự co rút đã không xảy ra, ngăn cản quá trình thanh thải amyloid khỏi não. Quá trình tương tự sau đó đã được xác nhận trên mô hình chuột thí nghiệm được chuyển gen gây bệnh Alzheimer.

Quá trình này hoàn toàn có thể xảy ra trong não người. Các nhà khoa học đã nghiên cứu não người sau khi chết và nhận thấy sự gia tăng biểu hiện của FMNL2 ở những người bị bệnh Alzheimer, cùng với những tổn thương của hàng rào máu não và sự co rút lại của các tế bào hình sao.
Dựa trên những phát hiện này, nhóm nghiên cứu đề xuất giả thiết rằng FMNL2 có vai trò mở cửa hàng rào máu não, thông qua việc kiểm soát hoạt động của các tế bào hình sao, qua đó thanh thải các protein độc hại ra khỏi não. Và các bệnh mạch máu não, do tương tác với FMNL2, đã làm suy giảm quá trình thanh thải này. Nhóm cũng đang trong quá trình nghiên cứu các gen khác có thể cùng tương tác với FMNL2. Đây hứa hẹn sẽ là nghiên cứu đột phá giúp phát triển những loại thuốc ngăn ngừa Alzheimer trong tương lai.
♥ Đọc thêm: Ăn gì để ngăn ngừa suy giảm trí nhớ