Ngày 1/2/2021 vừa qua, Bộ Y tế Việt Nam đã lần đầu tiên cấp phép cho một loại vaccine phòng COVID-19, đồng thời đặt hàng 30 triệu liều phục vụ nhu cầu phòng dịch trong nước. Loại vaccine được chọn có tên AZD1222 do hãng AstraZeneca, kết hợp cùng Đại học Oxford (Anh Quốc) nghiên cứu phát triển. Tại sao lại chọn loại vaccine này, hiệu quả và độ an toàn của nó đến đâu? Hãy cùng bshoangson.com tìm hiểu qua bài viết dưới đây.
Mục lục
Vaccine COVID-19 của Astra Zeneca sử dụng công nghệ gì?
AZD1222 là loại vaccine tái tổ hợp sử dụng vector là một chủng adenovirus gây ra cảm lạnh thông thường ở tinh tinh. Chủng virus này đã được làm yếu và mất khả năng tự nhân bản. Các nhà khoa học đưa vào bên trong virus những đoạn mã di truyền chứa thông tin mã hóa cho protein gai của virus SARS-CoV-2. Khi được tiêm vào cơ thể, adenovirus sẽ làm nhiệm vụ “xe chở hàng”, đưa vật liệu di truyền này vào tế bào người. Tại đây, tế bào sẽ tổng hợp nên protein gai của coronavirus và kích hoạt hệ thống miễn dịch sản xuất ra kháng thể kháng protein gai, cũng như kích hoạt các tế bào lympho T hoạt động để tiêu diệt những tế bào bị nhiễm virus, tương tự cách mà hệ miễn dịch phản ứng khi nhiễm coronavirus thực sự.

Sau này nếu người được tiêm chủng nhiễm SARS-CoV-2, “trí nhớ miễn dịch” mà cơ thể thu được từ sau khi tiêm vaccine, cùng lượng kháng thể sẵn có trong dòng máu sẽ giúp vô hiệu hóa độc lực của virus, khiến người nhiễm không phát triển các triệu chứng của COVID-19, cũng như không mắc bệnh ở thể nặng, qua đó giảm đáng kể nguy cơ tử vong.
Công nghệ vaccine tái tổ hợp gen dùng adenovirus làm vector cũng được sử dụng trong vaccine COVID-19 Sputnik V của Nga.
Tại sao lại là adenovirus của tinh tinh?
Nhiều người thắc mắc tại sao lại chọn chủng virus của tinh tinh để làm vector truyền gen? Adenovirus là một họ virus phổ biến ở người cũng như động vật linh trưởng, gây ra các tình trạng bệnh lý thường là nhẹ như viêm kết mạc, viêm đường hô hấp trên, viêm phổi và một số tình trạng nhiễm trùng tiết niệu, tiêu hóa. Do sự phổ biến của adenovirus nên có một số lượng lớn cá thể trong quần thể người đã có miễn dịch với những chủng virus này. Phổ biến nhất là adenovirus type 5 (viết tắt Ad5), với hơn 40% dân số có miễn dịch theo số liệu tại Mỹ và Trung Quốc, và khoảng 80% dân số ở Châu Phi. Do vậy, việc sử dụng những chủng adenovirus “quen thuộc” ở người có nguy cơ vấp phải sự phản ứng của hệ miễn dịch, khiến virus truyền gen bị tiêu diệt trước khi chúng kịp thực hiện nhiệm vụ “chở hàng” của mình, làm giảm hiệu quả phòng bệnh.
Để khắc phục tình trạng này, người ta sử dụng những chủng adenovirus hiếm gặp hơn ở người, hoặc của một loài sinh vật khác – trong trường hợp này là tinh tinh, nhằm “qua mặt” hệ miễn dịch của cơ thể.

Hiệu quả của vaccine COVID-19 Astra Zeneca đến đâu?
Ngày 23/11/2020, hãng Astra Zeneca cùng Đại học Oxford đã công bố kết quả thử nghiệm lâm sàng vaccine AZD1222 của họ. Theo đó, các thử nghiệm được tiến hành ở Anh và Brazil cho kết quả hết sức khả quan, với tỉ lệ phòng bệnh cao và không có trường hợp nào tiến triển nặng hoặc cần phải nhập viện sau khi tiêm vaccine. Với phác đồ ½ liều (khoảng 2,5×10^10 hạt virus) cho mũi tiêm đầu tiên, và một liều đầy đủ (khoảng 5×10^10 hạt virus) cho mũi thứ hai sau đó trên 1 tháng, hiệu quả phòng bệnh lên đến 90%. Một phác đồ khác là 2 liều đầy đủ cách nhau hơn 1 tháng cho hiệu quả phòng bệnh thấp hơn, khoảng 62%. Tính trung bình, hiệu quả của cả hai phác đồ vào khoảng 70%, thấp hơn so với hiệu qủa được công bố của Vaccine Nga và Mỹ. Tuy nhiên cần hiểu rằng phương pháp thử nghiệm lâm sàng của mỗi loại vaccine là khác nhau, và không thể so sánh trực tiếp các con số cuối cùng để đánh giá vaccine nào có hiệu quả hơn.
♥ Đọc thêm: Các nhà khoa học chỉ ra điểm yếu của Vaccine ngừa COVID-19 do Nga và Trung Quốc sản xuất
Các thử nghiệm lâm sàng của Vaccine COVID-19 AstraZeneca có đáng tin cậy không?
Trong bối cảnh các loại vaccine COVID-19 được phát triển “thần tốc” trong năm 2020, không ít ý kiến bày tỏ lo ngại về tính an toàn của chúng do thời gian thử nghiệm lâm sàng quá ngắn so với thông lệ chung.
♥ Đọc thêm: Vì sao vaccine phòng COVID-19 có thể được triển khai nhanh đến vậy?
Tuy nhiên, với sự đầu tư của chính phủ và các tổ chức khác, thử nghiệm Vaccine COVID-19 tại các nước Âu Mỹ được tiến hành khá bài bản và chuẩn mực, trên một số lượng lớn người tình nguyện.

Riêng với Vaccine AZD1222, theo thông báo của Hãng AstraZeneca, đã có 3 chiến dịch thử nghiệm quy mô lớn được tiến hành trên thế giới, bao gồm:
COV002: Đây là thử nghiệm lâm sàng giai đoạn II/III để đánh giá tính an toàn, hiệu quả và khả năng sinh miễn dịch của vaccine trên 12.390 tình nguyện viên người Anh. Thử nghiệm được tiến hành ở những người trên 18 tuổi, khỏe mạnh hoặc có các bệnh nền mãn tính ổn định, và có nguy cơ phơi nhiễm cao với SARS-CoV-2. Tình nguyện viên được tiêm bắp ½ liều cho mũi đầu tiên, và 1 liều đầy đủ cho mũi thứ 2.
COV003: Là thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3 trên 10.300 tình nguyện viên ở Brazil. Tình nguyện viên được được lựa chọn tương tự như chiến dịch tại Anh và được tiêm theo phác đồ 2 liều đầy đủ cách nhau 1 tháng.
COV005: Là thử nghiệm lâm sàng giai đoạn I/II của vaccine AZD1222 trên 2.070 tình nguyện viên ở Nam Phi. Người được chọn thử nghiệm có độ tuổi từ 18-65, không nhiễm hoặc đang nhiễm HIV, được nhận 2 liều vaccine với nồng độ 5-7,5×10^10 hạt virus hoặc giả dược.
Ngoài ra, chương trình thử nghiệm của AstraZeneca và đại học Oxford còn đang được tiếp tục tại Mỹ và trên toàn cầu với tổng cộng khoảng 60.000 tình nguyện viên.
Vaccine COVID-19 AstraZeneca đã được sử dụng ở những đâu?
Cũng theo thông báo của hãng AstraZeneca, vaccine của họ đã được cấp phép lưu hành hoặc sử dụng khẩn cấp ở hơn 50 quốc gia, trải rộng trên 4 châu lục như tại Anh, châu Âu, một số nước Mỹ Latinh, Ấn Độ, Ma-rốc, Hoa Kỳ …

Tại sao Việt Nam chọn Vaccine của AstraZeneca đầu tiên?
Uy tín cũng như năng lực của Nhà cung cấp là yếu tố hàng đầu để xem xét sử dụng một loại vaccine. AstraZeneca, cũng như đại học Oxford là những tên tuổi uy tín trên thế giới trong lĩnh vựa nghiên cứu cũng như bào chế, sản xuất các sản phẩm bảo vệ sức khỏe. Các thử nghiệm lâm sàng vaccin của họ cũng được tiến hành bài bản và chuẩn mực như đã trình bày ở phần trên. Ngoài ra, năng lực cung cấp vaccine của hãng cũng được khẳng định thông qua các hợp đồng phân phối vaccin trên toàn thế giới. Ước tính, đến đầu năm 2021, AstraZeneca đã kí hợp đồng cung cấp hơn 2 tỉ liều vaccin cho các quốc gia.
Giá thành cũng là yếu tố quan trọng khi nhập khẩu và phân phối vaccine. Giá thành quá đắt sẽ khiến tỉ lệ người dân được tiếp cận vaccine giảm đi, do đó giảm độ bao phủ và hiệu quả của miễn dịch cộng đồng. Vaccin COVID-19 của AstraZeneca có giá thành vào loại rẻ nhất so với các Vaccine phổ biến nhất đang được lưu hành trên thế giới. Cụ thể, giá trung bình của một liều Vaccine AstraZeneca là khoảng 4 đôla, so với 25 đôla của Hãng Moderna (Mỹ), 15 đôla của Pfizer và BioNTech (Mỹ và Đức), và 10 đôla với Vaccine Sputnik V của Nga.
Theo một số nguồn tin, Việt Nam đã sớm kí một văn bản thỏa thuận với nhà sản xuất vaccine AstraZeneca từ trước khi được thương mại hóa theo dạng “đầu tư mạo hiểm”, do đó số lượng và giá thành vaccine đàm phán được đều ở mức tốt so với các nước khác cùng mua. Dự kiến, giá thành của vaccine khi được triển khai đại trà ở Việt Nam sẽ thấp hơn 10 đôla cho 2 liều.
Cuối cùng, điều kiện bảo quản cũng là một lợi thể của vaccine COVID-19 AstraZeneca. So với các vaccine ARN của Mỹ phải được bảo quản trong môi trường rất lạnh từ -20 đến -60 độ C, vaccine của Anh có thể được bảo quản và vận chuyển ở nhiệt độ làm lạnh bình thường từ 2-8 độ C trong vòng ít nhất 6 tháng. Điều này giúp các cơ sở y tế tận dụng được trang thiết bị hiện có để bảo quản tốt vaccine mà không cần đầu tư thiết bị mới.
Khuyến cáo về Vaccine COVID-19 AstraZeneca của người Đức
Ngày 28/1/2021, Ủy ban Vaccine STIKO của Đức đã đưa ra khuyến cáo chỉ nên tiêm vaccine COVID-19 AstraZeneca cho người dưới 65 tuổi do hiện chưa có đủ dữ liệu để đánh giá mức độ an toàn và hiệu quả đối với nhóm người trên 65 tuổi. Điều này bắt nguồn từ thực tế các kết quả thử nghiệm đã được công bố đối với Vaccine này đại đa số được thực hiện ở lứa tuổi từ 18-65.
AstraZeneca sau đó lên tiếng phản bác quan điểm này và khẳng định họ có đầy đủ dữ liệu nghiên cứu cần thiết để chứng minh hiệu quả của vaccine với nhóm người cao tuổi, và những đối tượng này được thử nghiệm muộn hơn nên kết quả được công bố chậm hơn. Do đó chúng ta sẽ phải chờ đợi vấn đề được giải quyết trong một thời gian nữa, khi hãng công bố các số liệu chính thức.
Liệu sau khi tiêm vaccine thì có thể yên tâm về dịch bệnh?
Điều này hoàn toàn sai. Vaccine là biện pháp hiệu quả và bền vững để đẩy lùi dịch bệnh. Nhưng nên nhớ, không một loại vaccine nào có hiệu quả 100%. Với những lứa tuổi, thể trạng hay cơ địa khác nhau, đáp ứng của vaccine cũng sẽ rất khác nhau. Như vậy hoàn toàn có thể xảy ra tình huống tiêm vaccine rồi mà vẫn mắc bệnh, thậm chí là bệnh nặng.
Mặt khác, virus SARS-CoV-2 hiện tại có tốc độ đột biến rất nhanh với hàng chục biến thể khác nhau đã xuất hiện trên thế giới. Một số biến chủng đặc biệt nguy hiểm khi có tốc độ lây lan nhanh. Cá biệt, các nhà khoa học đã ghi nhận những biến chủng đột biến trên cấu trúc của protein gai – thành phần gây ra đáp ứng miễn dịch chủ yếu của cơ thể người với SARS-CoV-2. Điều này đặt ra câu hỏi về hiệu quả của vaccine sẽ ra sao khi virus không ngừng biến đổi. Do đó, kể cả khi đã có vaccine, chúng ta không bao giờ được phép lơ là và bỏ qua những biện pháp phòng dịch hiệu quả khác như đeo khẩu trang, rửa tay thường xuyên và giãn cách xã hội.
♥ Đọc thêm: Kháng thể ngăn chặn virus corona có thể tồn tại ít nhất bốn tháng sau khi khỏi bệnh
Tài liệu tham khảo:
Mình đã tiêm 3 mũi astra và thấy rất an toàn. Hy vọng dịch sớm kết thúc.
Vắc xin của Pfizer vẫn tốt hơn.