Một số chuyên gia cho biết vaccine ngừa COVID-19 đầu tiên của Nga và Trung Quốc được cấp phép gần đây có một nhược điểm tiềm tàng: chúng dựa trên một loại virus gây cảm lạnh mà rất nhiều người đã phơi nhiễm, và do đó làm hạn chế tác dụng phòng bệnh của vaccine.
Ngày 11/8/2020, Nga công bố đã phát triển thành công Vaccine ngừa COVID-19 với tên gọi Sputnik V. Tổng thống Nga V.Putin tuyên bố đây là vaccine đầu tiên trên thế giới được cấp phép lưu hành. Vài ngày sau, 16/8/2020, truyền thông Trung Quốc thông báo nước này đã cấp phép cho loại Vaccine do họ sản xuất mang tên Ad5-nCoV.
Mục lục
Miễn dịch với … chính vaccine
Cả hai loại vaccin ngừa COVID-19 của Nga và Trung Quốc đều dựa trên một nền tảng kĩ thuật chung là sử dụng adenovirus làm “người vận chuyển” (thuật ngữ chuyên ngành gọi là vec-tơ) các thành phần của coronavirus vào cơ thể vật chủ. Trong tế bào, vật liệu di truyền từ coronavirus sẽ kích thích hệ miễn dịch phản ứng để chống lại chúng.
Vaccine của Trung Quốc, được tạo thành từ chủng adenovirus type 5 (viết tắt là Ad5). Đây là kết quả hợp tác giữa Công ty dược phẩm CanSino Biologics và Quân đội Trung Quốc. Vaccine của Nga được Viện nghiên cứu Gamaleya tại Moscow phát triển cũng dựa trên nền tảng của Ad5 và một loại adenovirus thứ hai, ít gặp hơn, là Ad26. Cả hai trung tâm phát triển vaccine này đều có kinh nghiệm và đã được cấp phép vaccine ngừa Ebola dựa trên cơ sở Ad5.
Các nhà khoa học đã có kinh nghiệm sử dụng vaccine dựa trên Ad5 để chiến đấu chống lại các loai bệnh truyền nhiễm trong hàng thập kỉ. Nhưng không có loại nào trong số này từng được sử dụng rộng rãi. Lí do vì Ad5 lại là loại virus mà nhiều người trong quần thể đã có kháng thể chống lại. Điều đó có nghĩa hệ miễn dịch sẽ tấn công vào vec-tơ trước khi chúng kịp thực hiện sứ mệnh truyền gen vào tế bào, làm cho vaccine trở nên kém hiệu quả.
Ad5 khiến tôi lo lắng bởi vì có rất nhiều người đã miễn dịch với nó. Tôi không chắc chiến lược của họ là gì … có thể [vaccine] sẽ đạt được hiệu quả khoảng 40%, nó cũng còn tốt hơn là không có gì, cho đến khi chúng ta có một loại vaccine hiệu quả hơn.
Anna Durbin, nhà nghiên cứu Vaccine tại Đại học John Hopkins
Nhiều nhóm nghiên cứu đã chọn một loại adenovirus khác hoặc một cơ chế chuyển gen khác để tránh vấp phải sự cản trở từ hệ miễn dịch. Đại học Oxford và hãng Astra Zeneca phát triển vaccine ngừa COVID-19 của họ trên adenovirus của tinh tinh. Vaccine của hãng Johnson & Johnson lại dùng Ad26, một dòng adenovirus tương đối hiếm.
Bác sĩ Zhou Xing, từ đại học McMaster, Canada, từng làm việc với hãng CanSino để phát triển loại vaccine đầu tiên trên nền tảng Ad5 phòng bệnh lao từ năm 2011. Nhóm của ông đang điều chế một loại vaccine Ad5 phòng COVID-19 dưới dạng hít, với hy vọng nó có thể tránh được những vấn đề của hệ miễn dịch nêu trên.
“Vaccine của Oxford có khá nhiều lợi thế so với vaccine của CanSino”. Bác sĩ Xing cho biết. Ông cũng lo lắng về liều cao của vec-tơ Ad5 trong Vaccine Trung Quốc có thể gây sốt và nhiều phản ứng phụ khác.
Tôi nghĩ chúng sẽ hoạt động tốt ở những người chưa có kháng thể với virus dùng để chế tạo vaccine. Tuy nhiên đáng tiếc là rất nhiều người lại có.
Bác sĩ Hildegund Ertl, giám đốc Trung tâm Vaccine Wistar ở Philadelphia, Hoa Kỳ
Ở Trung Quốc và Mỹ, khoảng 40% dân số có nồng độ cao kháng thể kháng Ad5 trong máu do đã phơi nhiễm virus này từ trước. Ở châu Phi, tỉ lệ có thể lên đến trên 80%.
Nguy cơ nhiễm … HIV
Một số nhà khoa học cũng lo ngại rằng vaccine ngừa COVID-19 trên nền tảng Ad5 có thể làm tăng khả năng lây nhiễm HIV.
Trong một thử nghiệm năm 2004 của hãng Merck&Co, ứng cử viên vaccine Ad5 ngừa HIV của họ có tên là V520 đã thất bại một cách tệ hại. Lý do là những tình nguyện viên có miễn dịch với Ad5 sau khi được tiêm V520 lại có nguy cơ lây nhiễm HIV cao hơn so với những người có hệ miễn dịch tương tự nhưng không dùng vaccine! Điều này cho thấy hệ miễn dịch của con người có thể phản ứng lại với vaccine theo những cách không thể lường trước được.
Các nhà khoa học, bao gồm cả những chuyên gia hàng đầu về bệnh truyền nhiễm như Anthony Fauci, Giám đốc Viện Dị ứng và bệnh truyền nhiễm Quốc gia Hoa Kỳ, đã viết trong một bài báo năm 2015 cho biết tác dụng phụ chỉ xảy ra trên vaccine V520, tuy nhiên họ cũng cảnh báo rằng không loại trừ điều đó cũng có thể xảy ra với những loại vaccine khác sử dụng Ad5 làm vec-tơ, trên những cộng đồng có nguy cơ cao.
Cần thêm dữ liệu nghiên cứu
Vaccine của Nga sản xuất sẽ được tiêm theo phác đồ 2 mũi: mũi thứ nhất sử dụng Ad26, tương tự như vaccine của Johnson&Johnson, và mũi thứ hai sử dụng Ad5.
Alexander Gintsburg, giám đốc của Viện Gamaleya cho biết việc sử dụng hai loại vec-tơ sẽ giải quyết được vấn đề miễn nhiễm với adenovirus ở người. Theo đó, vaccine sẽ hoạt động tốt với bất cứ ai chỉ tiếp xúc với một trong hai chủng virus, và tỉ lệ những người này trong cộng đồng là rất cao.
Nhiều chuyên gia của Nga và trên thế giới đã bày tỏ sự quan ngại về vaccine ngừa COVID-19 của Nga sau khi Chính phủ tuyên bố sẽ sử dụng chúng cho những nhóm đối tượng nguy cơ cao vào tháng 10 năm nay trong khi chưa có kết quả chính thức từ các thử nghiệm lâm sàng quan trọng.
Tương tự, tạp chí Wall Street đưa tin rằng công ty CanSino đang đàm phán để một số quốc gia cấp phép “khẩn cấp” cho vaccine Trung Quốc trước khi những thử nghiệm trên quy mô lớn hoàn thành, làm dấy lên những lo ngại về tính an toàn của vaccine trong giới khoa học và công chúng.
Chứng minh được tính an toàn và hiệu quả của một vaccine là vấn đề tối quan trọng. Thông thường, các thử nghiệm trên quy mô lớn sẽ không cho ra ngay kết quả như mong đợi.
Bác sĩ Dan Barouch, nhà nghiên cứu Vaccine từ đại học Harvard
♥ Đọc thêm: Vì sao vaccine phòng COVID-19 có thể được triển khai nhanh đến vậy?
♥ Đọc thêm: Những chiến lược hiệu quả nhất để tiêu diệt virus corona [phân tích khoa học]
Nguồn: MDlinx
