Cuộc phẫu thuật tách rời hai bé song sinh dính liền Trúc Nhi – Diệu Nhi diễn ra ngày 15/7/2020 vừa qua tại Bệnh viện Nhi đồng Thành phố Hồ Chí Minh đã thành công tốt đẹp. Hai bé đã được tách thành công cũng như phẫu thuật chỉnh sửa các nội tạng của hệ tiêu hóa, hệ tiết niệu, sinh dục và khung xương chậu.
Các ca song sinh dính liền xuất hiện với tần suất hết sức hiếm hoi như một sự trớ trêu của tạo hóa, đó là những trường hợp sinh đôi nhưng hai em bé dính liền nhau về mặt vật lý ở một hoặc nhiều bộ phận trên cơ thể. Các em bé này cũng có thể chung nhau nhiều nội tạng bên trong. Thống kê cho thấy các ca song sinh dính liền chỉ chiếm khoảng 1/189.000 cho đến 1/48.000 ca sinh nở. Đáng chú ý là tỷ lệ những cặp dính nhau có giới tính nữ cao gấp 3 lần so với giới tính nam.
Mặc dù nhiều trẻ sinh đôi dính liền thường mất ngay từ khi còn trong bụng mẹ hoặc chỉ sống được một thời gian ngắn sau khi sinh, tuy nhiên những tiến bộ về phẫu thuật và công nghệ hồi sức đã cải thiện đáng kể khả năng sống sót của các bé. Nhiều trẻ sinh đôi dính liền đã được phẫu thuật tách rời. Khả năng thành công của phẫu thuật tách rời phụ thuộc nhiều vào vị trí dính của hai trẻ, số lượng các tạng mà các bé chung nhau, cũng như trình độ, kĩ năng của các phẫu thuật viên.
Mục lục
Có những kiểu song sinh dính liền nào?
Các nhà khoa học phân loại song sinh dính liền theo vị trí dính của chúng, thường là cùng một vị trí ở cả hai trẻ. Đôi khi có nhiều hơn một vị trí dính liền. Cấu trúc giải phẫu cơ thể của mỗi cặp song sinh dính liền là độc nhất, không ca nào giống ca nào.
Các vị trí dính liền có thể gặp ở:
Ngực (Thoracopagus): hai trẻ dính nhau ở ngực theo tư thế mặt đối mặt. Chúng thường chia sẻ với nhau một quả tim, hoặc một lá gan, và phần cao của ống tiêu hóa. Đây là một trong những vị trí thường gặp nhất của song sinh dính liền.
Bụng (Omphalopagus): hai trẻ dính nhau ở bụng, vùng xung quanh rốn. Các trẻ Omphalopagus thường có chung lá gan, một số chung nhau hồi tràng (đoạn cuối của ruột non) và đại tràng.
Đoạn cuối cột sống (Pygopagus): các trẻ song sinh kết nối với nhau ở mặt lưng, tương ứng đoạn cuối của cột sống và mông. Một số chung nhau đoạn thấp của ống tiêu hóa, hoặc chung nhau các tạng của hệ tiết niệu – sinh dục.
Dọc theo cột sống (Rachiphagus): hai trẻ sinh đôi dính nhau hoàn toàn phần lưng, dọc theo chiều dài của cột sống. Dạng này cực kì hiếm gặp.
Chậu hông (Ischiopagus): hai trẻ dính nhau ở vùng chậu hông, có thể theo tư thế mặt đối mặt hoặc đối xứng (soi gương). Nhiều trẻ sinh đôi dạng này có chung đoạn thấp của ống tiêu hóa, các tạng tiết niệu – sinh dục, thậm chí là chung lá gan. Tùy vào số lượng chân của hai trẻ mà người ta lại chia ra thêm thành:
- Ischiopagus Dipus: đây là biến thể hiếm gặp nhất, khi mà hai trẻ chung nhau chỉ hai chân.
- Ischiopagus Tripus: đây là biến thể thường gặp nhất, hai trẻ nhưng chỉ có 3 chân. Chân thứ 3 là sự hợp nhất của hai chân đáng ra phải có, và thường là không có chức năng. Các trẻ này cũng thường chung nhau một bộ phận sinh dục ngoài.
- Ischiopagus Tetrapus/Quadripus: đây cũng là một dạng hiếm gặp (và có lẽ là may mắn!) khi hai thai có 4 chân riêng biệt. Các chân nằm trên trục vuông góc với trục dọc cơ thể của hai thai. Đây chính là trường hợp song thai dính nhau của hai bé Trúc Nhi – Diệu Nhi đã được các bác sĩ phẫu thuật tách rời thành công.
Toàn bộ thân (Parapagus): hai trẻ dính nhau ở chậu hông và một phần hoặc toàn bộ bụng – ngực, nhưng có hai đầu riêng biệt. Các trẻ sinh đôi dạng này có thể có hai, ba hoặc bốn tay, hai hoặc ba chân.
Đầu (Craniopagus) hai trẻ sinh đôi dính nhau ở đầu (vùng đỉnh, hoặc chẩm, hoặc thái dương), chúng chia nhau một phần của cấu trúc hộp sọ. Mô não ở hai trẻ thường là độc lập với nhau, trừ một vài trường hợp rất hiếm chia sẻ nhau một số cấu trúc của não.
Đầu và ngực (Cephalopagus) cặp sinh đôi dính nhau ở mặt và nửa trên cơ thể. Hai khuôn mặt đối xứng nhau và có chung một hộp sọ duy nhất! Dạng này rất hiếm khi có thể sống được.
Trong một số trường hợp, cặp sinh đôi có một trẻ nhỏ hơn hẳn và thiếu nhiều bộ phận trên cơ thể so với trẻ kia (song sinh dính liền không đối xứng), thậm chí một thai phát triển hoàn toàn bên trong cơ thể của thai kia, gọi là thai trong thai, hay thai kí sinh (fetus in fetu).
Nguyên nhân của song sinh dính liền
Sinh đôi cùng trứng (monozygotic twins) xuất hiện khi một trứng đã được thụ tinh phân đôi và phát triển thành hai cá thể riêng biệt. Điều này thường xảy ra trước ngày thứ 12 sau khi thụ tinh.
Các nhà khoa học tin rằng nếu hiện tượng phân đôi của phôi diễn ra muộn, vào ngày thứ 13-15 sau khi thụ tinh, quá trình chia tách sẽ dừng lại trước khi nó hoàn thành và tạo nên các cặp sinh đôi dính liền.
Một giả thuyết khác đó là bằng cách nào đó, hai phôi đã phân tách với nhau “hợp nhất” trở lại ở một số bộ phận trong giai đoạn phát triển sớm.
Biến chứng của song thai dính liền
Thai kì của những cặp sinh đôi dính liền nhìn chung phức tạp và chứa đựng nguy cơ rủi ro cao hơn rất nhiều so với thai đôi bình thường. Cấu trúc đặc biệt của cặp sinh đôi dính liền khiến chỉ định phẫu thuật để lấy thai là gần như bắt buộc.
Giống như các ca sinh đôi bình thường, sinh đôi dính liền thường chào đời sớm (sinh non). Một hoặc cả hai trẻ thường chết lưu hoặc chỉ sống một thời gian ngắn sau khi chào đời. Các vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe của trẻ sinh đôi dính liền thường xuất hiện ngay lập tức (như vấn đề về hô hấp, tim mạch), hoặc sau này (cong vẹo cột sống, bại não và các vấn đề về tâm thần, khả năng tiếp thu, học tập…). Những rủi ro này buộc cha mẹ và đội ngũ y tế phải có kế hoạch chăm sóc đặc biệt cho trẻ ngay từ khi còn trong bụng mẹ và sau khi sinh.
Chẩn đoán song thai dính liền
Chẩn đoán song thai dính liền hoàn toàn không khó nhờ vào kĩ thuật siêu âm thai. Có thể phát hiện được các bất thường này khá sớm trong quý I của thai kì. Các cuộc siêu âm chuyên sâu sẽ được thực hiện vào khoảng giữa thai kì để đánh giá chi tiết bức tranh giải phẫu của hai hai, phát hiện những tạng và bộ phận chung nhau, cũng như các dị tật ở cơ quan khác.
Chụp Cộng hưởng từ thai (MRI) cũng có thể được sử dụng trong chẩn đoán. Cộng hưởng từ giúp đánh giá chi tiết những vùng dính nhau giữa hai thai và các tạng “dùng chung” trong trường hợp siêu âm không phát hiện được do tư thế thai không thuận lợi.
Chữa trị
Sự hiếm hoi của những thai đôi dính liền làm bối rối không chỉ đối với người mẹ mà ngay cả với các nhân viên y tế khi gặp phải. Tuy nhiên, vượt qua “cú sốc” ban đầu này, cả cha mẹ và đội ngũ y tế phải lên kế hoạch chi tiết dành cho thai nhi trong suốt thai kì và ngay cả sau khi sinh. Thai phụ phải được theo dõi chặt chẽ và thường xuyên hơn so với bình thường.
Phẫu thuật bắt thai thường được tiến hành sớm từ 2 đến 4 tuần so với ngày dự sinh thông thường. Một đội ngũ các bác sĩ thuộc nhiều chuyên khoa sẽ phải ngồi lại với nhau để hội chẩn. Họ sẽ tìm hiểu về cấu trúc giải phẫu của cặp sinh đôi càng nhiều càng tốt, đánh giá nguy cơ và tiên lượng khả năng sống sót của các bé.
Phẫu thuật tách song sinh dính liền thường được thực hiện sau khoảng một năm kể từ ngày sinh, khi các bé đủ lớn để chịu được một cuộc đại phẫu thuật, cũng để các bác sĩ có thời gian lập kế hoạch và chuẩn bị. Tuy nhiên, trong những tình huống khẩn cấp, ví dụ như một bé trong cặp sinh đôi có nguy cơ tử vong hoặc đã tử vong, phẫu thuật tách sẽ được thực hiện ngay để cứu bé còn lại.
Không phải ca song sinh dính liền nào cũng có thể mổ tách, thường do chung nhau những cấu trúc tối quan trọng như tim, não, cột sống hoặc vùng dính nhau quá phức tạp, đi qua các cơ quan mà nếu phẫu thuật sẽ nguy hiểm đến tính mạng của các trẻ.
Phẫu thuật tách song sinh dính liền là một phẫu thuật rất lớn và phức tạp do thường phải can thiệp đến nhiều hệ cơ quan, nội tạng của các bé. Mặc dù được chuẩn bị kĩ lưỡng nhưng không một bác sĩ nào dám chắc chắn về thành công của cuộc mổ. Rủi ro có thể đến bất cứ lúc nào trong quá trình chia tách. Không chỉ là phân tách da và khung xương, các bác sĩ còn phải tính toán để chia tách các tạng “dùng chung” của hai bé, “thiết kế” lại cấu trúc nội tạng để đảm bảo các chức năng sinh lý, chỉnh hình lại hệ vận động, che phủ các khuyết hổng phần mềm, đảm bảo tối đa về mặt chức năng và thẩm mỹ cho các bé… Thông thường, sau cuộc phẫu thuật tách rời, các trẻ song sinh còn cần thêm một vài cuộc mổ nữa cũng như quá trình vật lý trị liệu lâu dài.
Với sự tiến bộ của y học, ngày càng có nhiều cặp song sinh dính liền được phát hiện, chào đời và phẫu thuật tách rời thành công. Các ca mổ tách song sinh dính liền cũng đi vào lịch sử y học như những huyền thoại, không chỉ bởi tính chất hiếm có, hay mức độ khó khăn, phức tạp của chúng, mà còn vì tính nhân văn, trí tuệ và nỗ lực phi thường của đội ngũ bác sĩ và nhân viên y tế.
♥ Đọc thêm: Sàng lọc trước sinh NIPT, thông tin mẹ bầu cần biết
Tham khảo:
- Conjoined twins – Mayoclinics.org
- clinicalgate.com/anesthesia-for-conjoined-twins
- Conjoined twins – Wikipedia
- ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2809464/
