Bạn nên gửi lời cảm ơn đến người đàn ông này, Maurice Hilleman (1919-2005), ông được cho là người đã cứu sống nhiều sinh mạng hơn bất kì ai trong thế kỉ XX. Maurice Hilleman là một nhà vi sinh y học, người đã phát minh ra Vaccin phòng bệnh sởi, quai bị, rubella, viêm gan A, viêm gan B, ho gà, viêm màng não, viêm phổi, cúm mùa và hàng chục loại vaccin khác. Nhưng có rất ít người biết đến ông, một người hùng thầm lặng của thế giới.
Mục lục
Tuổi thơ vất vả
Hilleman sinh ra trong một gia đình nông dân ở Montana, Mỹ. Ông là con thứ 8 trong gia đình. Hai cô em út song sinh của ông chết khi lọt lòng, và mẹ ông cũng qua đời sau đó 2 ngày. Ông được gửi nhờ người chú nuôi dưỡng từ nhỏ và làm việc trong trang trại của gia đình. Sau này, Hilleman ghi nhận thành công của ông có một phần nhờ sự gắn bó với những … chú gà từ thuở bé. Sau này, trứng gà thường được ông dùng để nuôi cấy virus nhằm phát triển các loại vaccin.
Ngay từ nhỏ, Hilleman đã có niềm say mê với khoa học tự nhiên. Năm lên 8 tuổi, ông bị bắt gặp đang đọc cuốn “Nguồn gốc các loài” của Charles Darwin trong nhà thờ, một việc làm “báng bổ Chúa”. Niềm tin vào khoa học sau này đã khiến Hilleman từ bỏ tôn giáo.
Quyết định quan trọng nhất
Với sự giúp đỡ của người anh cả, Maurice Hilleman thi đỗ vào trường đại học bang Montana, và sau đó là đại học Chicago. Ông nhận bằng tiến sĩ vi sinh năm 1944 với luận án về nhiễm khuẫn Chlamydia, một bệnh lây truyền qua đường tình dục thường gặp. Lúc bấy giờ người ta cho rằng Chlamydia là do virus gây ra. Nhưng Hilleman đã chứng minh thực tế nguyên nhân là do một loại vi khuẩn đặc biệt chưa được biết tới, Chlamydia trachomatis, kí sinh bắt buộc trong tế bào và có kích thước trung gian giữa vi khuẩn và virus.
Các giáo sư ở trường đại học nhận thấy tài năng của Hilleman nên muốn ông tiếp tục với con đường hàn lâm và giảng dạy, nhưng Hilleman đã lựa chọn đi theo ngành công nghiệp dược phẩm và vaccin.
“Mục tiêu của ngành công nghiệp này rất phù hợp với mong muốn của Maurice Hilleman, để tạo ra những thứ thực tế và hiệu quả” Antony Fauci, giám đốc Viện Dị ứng và bệnh truyền nhiễm Quốc gia Hoa Kỳ, cũng là bạn lâu năm của Hilleman cho biết. Hilleman nghĩ rằng các viện nghiên cứu thiếu đi nguồn lực cần thiết để đưa những ý tưởng sáng tạo trở thành sản phẩm thực tế cho cộng đồng.
Và đây là quyết định đã giúp cứu sống hàng triệu người trên thế giới!
Sự nghiệp lẫy lừng
Maurice Hilleman bắt đầu công việc của mình ở Công ty dược phẩm E.R. Squibb & Sons năm 1944. Đó là giai đoạn cuối của thế chiến thứ hai, và rất nhiều lính Mỹ được triển khai đến Nhật Bản mắc phải căn bệnh viêm não đáng sợ sau này được biết đến với cái tên Viêm não Nhật Bản. Chính phủ yêu cầu công ty điều chế nhanh chóng một loại vaccin để phòng bệnh. Các nhà nghiên cứu khác lắc đầu coi đó là “nhiệm vụ bất khả thi”, nhưng Hille man thì không. Ông đặt phòng thí nghiệm trong một nhà kho, ở đó ông cùng các cộng sự của mình mổ xẻ não chuột, cho vào … máy xay sinh tố, và điều chế vaccin. Nó trông không được quy chuẩn cho lắm, nhưng đã đem lại thành quả. Và năm đó, hàng ngàn liều vaccin đã được cung cấp cho quân đội để phòng bệnh.
Không ngủ quên trên chiến thắng, Hilleman chuyển tới Viện nghiên cứu Quân sự Walter Reed. Tại đây, ông là người tiên phong trong nghiên cứu hiện tượng đột biến của các chủng virus. Ông nhận ra rằng virus có thể nhanh chóng đột biến thành những dạng mới (ngày nay được gọi là hiện tượng thay đổi kháng nguyên và trôi dạt kháng nguyên), vì vậy chúng có thể qua mặt được hệ miễn dịch của con người và phát triển thành đại dịch, thậm chí là đại dịch toàn cầu. Cũng vì vậy, một loại vaccin hiệu quả ngày hôm nay có thể trở nên hoàn toàn vô dụng trong thời gian ngắn sau đó.
Lo lắng của ông sớm trở thành hiện thực. Năm 1957, dịch cúm chết người ở Hồng Kông bùng phát. Hilleman đọc được một bài báo trên tờ New York Times mô tả những đứa trẻ với đôi mắt “thủy tinh” xếp hàng dài chờ đợi trước những phòng khám ở Hồng Kông. Hình ảnh đó đã thu hút ông, Hilleman dự cảm rằng trận dịch này sẽ bùng phát thành đại dịch toàn cầu tiếp theo (đại dịch trước đó là dịch Cúm Tây Ban Nha 1918-1920).
♥ Đọc thêm: Từ dịch COVID-19 nhìn lại đại dịch cúm Tây Ban Nha, những bài học đắt giá dành cho loài người
Ông yêu cầu một mẫu virus được gửi đến từ Hồng Kông để có thể nghiên cứu vaccin phòng cúm, với mục tiêu là sử dụng chúng cho những trẻ em Mỹ vào mùa thu năm đó, khi chúng bắt đầu tới trường. Đây quả là một canh bạc đắt giá, vì hãng Vaccin sẽ thiệt hại hàng triệu đô-la nếu như dịch cúm không lan đến Mỹ. Nhưng nếu khoanh tay đợi dịch lan tới thì có thể hàng ngàn người sẽ chết vô ích.
May mắn thay, quyết định của Maurice Hilleman đã đúng. Dịch cúm Châu Á thực sự đã bùng phát toàn cầu. Trong hai năm 1957-1958, khoảng 70.000 người Mỹ đã chết vì virus cúm H2N2. Các nhà khoa học ước tính rằng nếu không có vaccin, con số đó có thể đã lên tới hàng triệu.
Cũng trong năm 1957, Hilleman gia nhập công ty Merk&Co, là người đứng đầu bộ phận nghiên cứu virus và tế bào học ở West Point, Pennsylvania. Trong thời gian ở đây, ông đã phát triển 37 loại vaccin cho người và động vật, tất cả đều được thử nghiệm và cấp phép. Nhiều loại trong số chúng vẫn còn được sử dụng cho đến ngày nay. Đây là kỉ lục “vô tiền khoáng hậu” đối với một nhà nghiên cứu.
Câu chuyện Hilleman điều chế vaccin quai bị đã trở thành giai thoại trong giới khoa học. Năm 1963, Jeryl Lynn, con gái của ông mắc quai bị. Ông đã lấy dịch ngoáy họng của con gái mang đến phòng thí nghiệm, tự phân lập virus và điều chế vaccin. 4 năm sau, vaccin phòng quai bị ra đời, và một trong những người được sử dụng đầu tiên là Kirsten, cô con gái khác của ông, khi ấy mới một tuổi. “Cô em được phòng bệnh từ cô chị, đây đúng là sự kiện độc nhất trong lịch sử y học” Hilleman hài hước trả lời như vậy trong một cuộc phỏng vấn. Dòng vaccin quai bị nguồn gốc từ Jeryl Lynn vẫn còn được sử dụng đến ngày nay, nó cũng được Hilleman sử dụng để chế tạo vaccin bộ ba Sởi – Quai bị – Rubella, loại vaccin kết hợp nhiều loài virus sống đầu tiên trên thế giới.

Maurice Hilleman nghỉ hưu năm 65 tuổi với tư cách là phó chủ tịch cao cấp ở Phòng nghiên cứu của Merck. Nhưng ông vẫn không nghỉ ngơi. 20 năm tiếp theo, ông tiếp tục chỉ đạo Viện nghiên cứu vaccin mới của Merck cho đến khi qua đời ở tuổi 85 tại Philadelphia.
Một người hùng thầm lặng
Hilleman nổi tiếng là một người cương quyết, thẳng thắn, đôi khi có phần quyết liệt và thô bạo. Phong cách làm việc nghiêm túc và khoa học của ông giải thích thành công lớn mà ông đạt được. Ông điều hành phòng thí nghiệm của mình như một đơn vị quân đội.
Tuy vậy, Hilleman dường như rất ít quan tâm đến hào quang của sự nổi tiếng. Không một loại vaccin nào do Hilleman chế tạo được đặt theo tên ông. Ông ít khi xuất hiện trên truyền hình và trả lời phỏng vấn. Điều đó giải thích tại sao dù là người có có công đầu trong “thời đại vaccin”, ngày nay rất ít người biết đến tên ông.
Anh ấy không quan tâm đến danh tiếng. Điều duy nhất anh ấy quan tâm là làm sao để cứu được nhiều trẻ em hơn. Một con người đáng kinh ngạc!
Antony Fauci
Năm 1998, một nghiên cứu công bố tìm thấy mối liên hệ giữa vaccin Sởi – Quai bị – Rubella với chứng tự kỉ ở trẻ em. Truyền thông quá mức đã khiến công chúng hiểu lầm và đặt ra nghi ngờ về hiệu quả của việc tiêm chủng. Phong trào anti-vaccin lan rộng đến nỗi Hilleman đã nhận được nhiều bức thư thóa mạ, đòi bồi thường, thậm chí dọa giết! Alexandra Lord, một nhà sử học tại Bảo tàng Lịch sử Mỹ cho rằng: “Phong trào anti-vaccin thể hiện sự … mất trí ở tầm xã hội, khi người ta cố tình quên đi số lượng lớn những đứa trẻ được cứu sống nhờ vaccin mà chỉ tập trung vào một thiểu số không được như mong muốn”. Các nghiên cứu tiếp theo trên phạm vi lớn hơn đã chứng minh không có mối liên quan nào giữa việc tiêm vaccin và bệnh tự kỉ.
♥ Đọc thêm: 12 trẻ mắc tự kỉ có nguồn gốc từ tinh trùng hiến tặng của cùng một người. Có phải do gen tự kỉ?
Hilleman đã nhận được nhiều danh hiệu, bao gồm giải thưởng Thành tựu đặc biệt trọn đời của WHO. Robert Gallo, người khám phá ra virus HIV đã nói:
Nếu phải kể tên một người đã đóng góp nhiều hơn ai hết vì lợi ích sức khỏe con người, nhưng lại ít được công nhận hơn ai hết, thì đó sẽ là Maurice Hilleman. Ông là nhà nghiên cứu vaccin thành công nhất trong lịch sử.
Xin cảm ơn ông, người hùng của trẻ em thế giới