Xạ trị ung thư, những điều cần biết

   Xạ trị (Radiation therapy) là phương pháp điều trị bệnh sử dụng các nguồn bức xạ ion hóa nhằm điều trị ung thư và một số bệnh lý khác như bệnh lý tuyến giáp, bệnh máu và các tình trạng tăng sinh không phải ung thư. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tập trung vào các vấn đề liên quan đến xạ trị ung thư.

   Bác sĩ có thể chỉ định xạ ung thư ở nhiều giai đoạn khác nhau. Ở giai đoạn sớm của bệnh, xạ trị giúp giảm kích thước khối u trước khi phẫu thuật hoặc tiêu diệt các tế bào ung thư còn sót lại. Ở giai đoạn cuối, xạ trị có thể giúp giảm đau như là một phần của điều trị giảm nhẹ.

Xạ trị ung thư là gì?

   Xạ trị sử dụng năng lượng của các sóng bức xạ (giống như ánh sáng và nhiệt) để điều trị ung thư và các khối u khác. Dạng bức xạ thường được sử dụng trong xạ trị là các tia mang năng lượng cao được biết tới với tên gọi “bức xạ ion hóa”.

   Đến nay các nhà khoa học vẫn chưa biết chính xác làm cách nào mà bức xạ có thể giúp tiêu diệt khối u. Tuy nhiên chúng ta biết được rằng tia xạ sẽ “bẻ gãy” DNA của tế bào ung thư làm cho chúng không thể tăng trưởng và phân chia được nữa, và chặn đứng hoặc làm chậm sự tiến triển của bệnh.

   Đôi khi bác sĩ có thể chỉ định xạ trị đơn thuần. Nhưng thông thường, xạ trị sẽ được kết hợp với các phương pháp điều trị khác (gọi là điều trị đa mô thức) như phẫu thuật, hóa trị liệu hoặc cả hai.

♥ Đọc thêm: Hóa chất điều trị ung thư, những điều cần biết

Tác dụng không mong muốn

   Tia xạ ngoài việc tiêu diệt tế bào ung thư thì cũng tác động lên cả các tế bào khỏe mạnh nữa. Khi đó, các tác dụng phụ của xạ trị sẽ xuất hiện.

   Các tác dụng không mong muốn xuất hiện phụ thuộc vào:

– Vùng cơ thể được xạ trị

– Sức khỏe tổng thể của bệnh nhân

– Loại và liều chiếu xạ

Tác dụng phụ ngắn hạn

   Tùy vào vùng được chiếu xạ, các tác dụng phụ ngắn hạn có thể gặp phải bao gồm:

– Mệt mỏi

– Rụng tóc

♥ Đọc thêm: Top 5 loại thực phẩm giúp tóc mọc nhanh

– Tiêu chảy

– Thay đổi về da (da khô, ngứa, phát ban)

– Buồn nôn và nôn

   Một nghiên cứu năm 2018 công bố trên tạp chí BMJ Open khuyến cáo nên sàng lọc chứng rối loạn lo âu và trầm cảm ở bệnh nhân trải qua xạ trị.

Tác dụng phụ dài hạn của xạ trị ung thư

– Các vấn đề với tim và phổi (nếu xạ trị ở vùng ngực)

– Bệnh lý tuyến giáp, biến đổi hormon tuyến giáp (nếu xạ trị ở vùng cổ)

♥ Đọc thêm: Ung thư tuyến giáp, nguy cơ đến từ những chiếc Smart phone

– Phù bạch huyết, hay tắc nghẽn bạch huyết (lymphedema) khiến vùng bị tắc mạch sưng nề và gây đau, kèm theo giảm chức năng nếu vùng bị ảnh hưởng là cơ quan vận động.

– Mãn kinh sớm (nếu chiếu xạ ở vùng chậu hông)

   Một số bằng chứng cho thấy chiếu xạ với liều cao ở một số khu vực trên cơ thể có thể làm tăng nguy cơ phát sinh một loại ung thư khác. Các bác sĩ sẽ cung cấp cho bạn thông tin cụ thể và cân nhắc giữa rủi ro và lợi ích trước khi quyết định xạ trị.

   Không phải tất cả các bệnh nhân xạ trị ung thư đều gặp phải tác dụng phụ dài hạn. Nguy cơ phụ thuộc vào liều chiếu xạ, khu vực điều trị và các yếu tố cá nhân khác.

Kết hợp xạ trị và các phương pháp điều trị ung thư khác

   Ngoài xạ trị, còn nhiều phương pháp chữa trị ung thư khác như:

• Phẫu thuật
• Can thiệp tối thiểu (nút mạch, đốt sóng cao tần …)
• Hóa chất
• Liệu pháp hormon
• Liệu pháp đích

   Việc kết hợp xạ trị với các phương pháp này là rất thường xuyên và phụ thuộc vào loại cũng như giai đoạn ung thư.

   Khi bệnh nhân được chỉ định hóa chất và xạ trị đồng thời, bác sĩ gọi đó là “hóa-xạ trị liệu pháp” (chemoradiation). Nó có thể làm cho các tác dụng phụ khá nặng nề.

   Khi ung thư ở giai đoạn sớm, bệnh nhân có thể được chỉ định xạ trị trước khi phẫu thuật nhằm làm giảm kích thước khối u, qua đó bác sĩ phẫu thuật sẽ dễ dàng loại bỏ khối u hơn. Nếu được chỉ định sau phẫu thuật, xạ trị có tác dụng tiêu diệt các tế bào ung thư còn sót lại.

   Xạ trị chỉ tác động đến vùng được chiếu xạ. Nên với các trường hợp ung thư đã lan đến những vùng xa của cơ thể thì xạ trị ít có hiệu quả.

Có những loại hình xạ trị ung thư nào?

   Hiện nay, có 2 loại hình xạ trị, bao gồm:

Xạ trị với chùm tia ngoài

   Đây là loại hình thường gặp nhất. Cách này sử dụng một cỗ máy phát ra chùm tia bức xạ ion hóa nhắm vào khu vực cần điều trị. Máy sẽ di chuyển xung quanh người bệnh nhân và phát ra các chùm tia từ nhiều hướng để đi vào khối u. Đây là hình thức điều trị tại chỗ.

Xạ trị bên trong

   Loại này lại có 2 hình thức nhỏ hơn, cả hai đều liên quan đến việc đưa một chất phóng xạ vào bên trong cơ thể.

   Xạ trị áp sát (Brachytherapy) là phương pháp cấy ghép một nguồn phát phóng xạ vào bên trong hoặc ở cạnh khối u. Nguồn này có thể là tạm thời hoặc vĩnh viễn.

   Xạ trị trong với nguồn phóng xạ lỏng: với dạng thức này, nguồn phóng xạ được điều chế thành dạng lỏng để có thể uống hoặc tiêm được. Sau khi được đưa vào, chất phóng xạ sẽ đi vào tuần hoàn máu tới khắp các nơi trên cơ thể để “tìm và diệt” tế bào ung thư. Sau đó, hoạt chất phóng xạ sẽ được đào thải qua nước tiểu, mồ hôi và các dịch tiết khác của bệnh nhân.

   Mục tiêu của bác sĩ khi lựa chọn phương pháp xạ trị là làm sao cho hiệu quả điều trị khối u cao nhất và gây ảnh hưởng ít nhất đến các mô, tế bào lành khác lân cận với khối u. Điều này phụ thuộc vào:

– Loại ung thư

– Kích thước của khối u

– Vị trí của khối u và loại mô bao quanh nó

– Tuổi và tình trạng toàn thân của bệnh nhân

– Các phương pháp điều trị kết hợp khác

Xạ trị ung thư được thực hiện như thế nào?

   Trước hết, bác sĩ sẽ thảo luận với bệnh nhân về chỉ định xạ trị và các lựa chọn khác, cân nhắc về ưu nhược điểm của chúng. Bác sĩ cũng sẽ xác định loại hình xạ trị và liều chiếu xạ cụ thể.

   Bệnh nhân được chỉ định xạ trị với chùm tia ngoài có thể cần phải chụp Cắt lớp vi tính hoặc Cộng hưởng từ (gọi là chụp mô phỏng) trước khi điều trị nhắm xác định chính xác vị trí của khối u cũng như tư thế khi chiếu xạ của bệnh nhân. Thông qua các thông tin chụp mô phỏng này, bác sĩ sẽ lập một kế hoạch xạ trị cụ thể cho bệnh nhân.

   Bác sĩ cũng có thể tạo một dấu “chỉ điểm” trên da của bệnh nhân nhằm đảm bảo chùm tia xạ sẽ nhắm trúng đích mong muốn.

   Khi điều trị, bệnh nhân có thể phải đeo một cái khuôn hoặc tấm tựa đầu hoặc một thiết bị tương tự nhằm cố định cơ thể trong khi chiếu xạ. Lần chạy máy đầu tiên có thể chỉ là mô phỏng để duyệt lại các thông số, vị trí chiếu xạ.

   Thông thường bệnh nhân sẽ được điều trị mỗi ngày một lần trong 5 ngày liên tiếp. Toàn bộ quá trình trị liệu kéo dài từ 3 đến 9 tuần, tùy thuộc vào từng bệnh nhân. Mỗi phiên chiếu xạ thường kéo dài khoảng 15 phút. Quá trình xạ ít gây đau, nhưng sẽ có phản ứng tại chỗ ở vùng tia xạ đi qua. Đó là lý do tại sao bác sĩ chỉ xạ trị 5 ngày mỗi tuần, 2 ngày còn lại là dành cho các vùng ảnh hưởng có thời gian phục hồi.

   Những bệnh nhân được xạ trị áp sát có thể cần phải gây mê trước khi bác sĩ cấy nguồn phóng xạ vào cơ thể. Vì vậy bệnh nhân sẽ có một khoảng thời gian nằm viện.

   Những bệnh nhân sử dụng phóng xạ dạng lỏng (uống hoặc tiêm) sẽ có một khoảng thời gian cách ly thường là 2-3 tuần, trong đó bệnh nhân không nên tiếp xúc gần (khoảng 1 cánh tay) với người xung quanh quá lâu để tránh nguy cơ phơi nhiễm phóng xạ cho người lành.

Chăm sóc sau khi xạ trị ung thư

   Sau khi xạ trị với chùm tia ngoài, người bệnh có thể về nhà và tiếp tục cuộc sống thường ngày.

   Tuy vậy, họ có thể gặp phải một số vấn đề như:

– Mệt mỏi

– Khó chịu tại vùng da bị chiếu xạ

– Thay đổi cảm xúc

Để kiểm soát và giảm nhẹ các tình trạng đó, rất cần thiết phải:

– Dành thời gian nghỉ ngơi.

– Ăn uống đủ dinh dưỡng và lành mạnh.

– Báo cho người thân và bác sĩ nếu có bất cứ phản ứng không mong muốn nào xảy ra.

– Làm theo hướng dẫn chăm sóc da của bác sĩ.

– Tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời.

   Người bệnh cũng nên thông báo với nơi làm việc để điều chỉnh lịch làm việc hoặc xin nghỉ phép.

Kết luận

   Xạ trị, kết hợp cùng các phương pháp điều trị ung thư khác có thể đẩy lùi sự phát triển của khối u và trong rất nhiều trường hợp sẽ giúp khỏi bệnh hoàn toàn.

   Đối với ung thư giai đoạn cuối, xạ trị giúp giảm nhẹ các triệu chứng khó chịu cho bệnh nhân, ví dụ như:

– Giúp thu nhỏ kích cỡ khối u, giảm nguy cơ gây tắc nghẽn mạch máu, hoặc ống tiêu hóa.

– Giảm các triệu chứng như đau đầu, buồn nôn, chóng mặt đối với các khối u não.

– Giảm triệu chứng đau ngực, khó thở ở bệnh nhân ung thư phổi.

– Nhiều trường hợp xạ trị góp phần kéo dài thời gian sống cho người bệnh.

   Nhiều người e ngại những tác dụng phụ của xạ trị, điều này là dễ hiểu vì không như hóa trị liệu, các tác dụng phụ thường kéo dài và đôi khi khá nặng nề, ảnh hưởng đến sinh hoạt. Tuy nhiên bác sĩ sẽ luôn cân nhắc để tối đa lợi ích và giảm thiểu nguy cơ cho bệnh nhân. Hãy tin tưởng bác sĩ !

   Giá thành của liệu trình xạ trị là tương đối tốn kém. Người bệnh nên thảo luận trước với bác sĩ cũng như Công ty bảo hiểm nhân thọ về vấn đề này.

Nguồn : Medical News Today